ડિમેટ એકાઉન્ટ મારફતે શેર ખરીદવેચાણની પ્રક્રિયા

આ લેખ આપણે ડિમેટ એકાઉન્ટ મારફતે ઇન્વેસ્ટમેન્ટ (રોકાણ) કરવાને લગતી તમામ એવી માહિતી અંગે સમજણ કેળવશું કે જે  અંગે તમારા માટે ખૂબ જરૂરી છે .

ડિમેટ એકાઉન્ટ શું છે?

અગાઉ, કોઈપણ કંપનીમાં શેર ખરીદવા માટે ઉપરોક્ત કંપનીમાં ઇચ્છિત શેરની સંખ્યા માટે જરૂરી ચુકવણી પર પ્રત્યક્ષ શેર સર્ટિફિકેટ ઈશ્યુ કરવામાં આવ્યા હતા. જો કે, જ્યારે શેર ખરીદવાની વાત આવે ત્યારે વર્તમાન સમયમાં કોઈ પેપરવર્ક શામેલ નથી. સંપૂર્ણ પ્રક્રિયા ડિજિટલ છે. માટે જ્યારે તમે તમારી પસંદગીની કોઈપણ કંપનીમાંથી ચોક્કસ સંખ્યામાં શેર ખરીદો છો ત્યારે શેર તમને તેમજ ડિજિટલ રીતે રાખવા આવશે. આ ડિજિટલ ટ્રાન્સફરને સરળ બનાવવા માટે ડિમેટ એકાઉન્ટ (ખાતા)ની જરૂર પડે છે. સિક્યોરિટીઝને ડિમેટ એકાઉન્ટમાં ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં રાખવામાં આવે છે (જે રીતે બેંક એકાઉન્ટમાં રોકડ રાખવામાં આવે છે), તેમાંથી સિક્યોરિટીઝનેજમા અને ઉધાર કરી શકાય છે.

ડિમેટ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરવો

ડિપૉઝિટરી માટે એજન્ટ તરીકે કામ કરનાર ડીપી (ડિપોઝિટરીપાર્ટીસિપન્ટ)) પસંદ કરવું એ ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાનું પ્રથમ પગલું છે. એકાઉન્ટ ખોલવાનું ફોર્મ તેમજ અન્ય ડૉક્યૂમેન્ટ પૂરા કરવાખૂબ જરૂરી છે. એકવાર રોકાણકાર કોન્ટ્રેક્ટ અને ચાર્જીસની શરતો સાથે સંમત થાય તે પછી વ્યક્તિગત રીતે ચકાસણી શરૂ કરવામાં આવે છે. રોકાણકાર તેના એકાઉન્ટમાં લૉગ ઇન કરવા માટે તેનો ઉપયોગ કરશે. ત્યારબાદ તેનો ઉપયોગ બોન્ડ્સ, સિક્યોરિટીઝ અને ડેરિવેટિવ્સ ખરીદવા અને વેચવા તેમજ સ્ટૉક પોર્ટફોલિયો માટે રાખવાની સુવિધા તરીકે કરી શકાય છે.

ડિમેટ એકાઉન્ટ દ્વારા શેર ખરીદવા અથવા વેચવા માટે, રોકાણકારને ડિમેટ એકાઉન્ટ ઉપરાંત ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ અને સ્ટૉકબ્રોકરની જરૂર છે. ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ સામાન્ય રીતે શેર, સિક્યુરિટીઝને ખરીદવા અને વેચવાનો ઇતિહાસ દર્શાવે છે. પે–ઇન ડેટ અગાઉ ખરીદીની કિંમત વસૂલવામાં આવે તે પછી, બ્રોકર રોકાણકારના ડિમેટ એકાઉન્ટમાં શેરોને ટ્રાન્સફર કરવા માટે જવાબદાર છે.

ડિમેટ એકાઉન્ટ દ્વારા શેર કેવી રીતે ખરીદવા?

એક વખત તમે નીચેના 6 પગલાંને પાલન કરવા ખાતરી કરો તે પછી તમે ડિમેટ એકાઉન્ટ દ્વારા શેર ખરીદી શકશો:

તમારું પાન કાર્ડ મેળવો

તમારો પર્મનન્ટ એકાઉન્ટ નંબર (પાન)  ટેક્સ સાથે પણ તમારી ઇન્કમ સ્ટ્રીમની કાયદાકીય ઓળખ ધરાવે છે. નિયમો મુજબ તમને કોઈપણ નાણાંકીય લેવડદેવડ કરવા તમારું પાન કાર્ડ આપવું  ફરજિયાત છે. તમારી કરવેરાની જવાબદારીને સમજવી તે એક મુખ્ય પરિબળ છે.

ખાતરી કરો કે તમારી પાસે અગાઉથી ઍક્ટિવ બેંક એકાઉન્ટ છે

તમે બેંક એકાઉન્ટ વગર કોઈપણ શેર ઑનલાઇન ખરીદી શકશો નહીં. તમારા ડિમેટ એકાઉન્ટમાં ફંડ ટ્રાન્સફર કરવાની પ્રક્રિયા તમારા બેંક એકાઉન્ટ દ્વારા શરૂ કરવામાં આવશે.  તમારું ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ તમારા ડિમેટ એકાઉન્ટને તમારા બેંક એકાઉન્ટ સાથે લિંક કરે છે. જો તમે શેર વેચવાની યોજના બનાવો છો તો સેટલમેન્ટ ટી+2 દિવસની અંદર તમારા ડીમેટ એકાઉન્ટમાં જમા કરવામાં આવશે તે તમારા બેંક એકાઉન્ટમાં ટ્રાન્સફર કરી શકાય છે.

ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલો

ઑનલાઇન શેર ખરીદવા માટે તમારે કોઈપણ સ્ટૉકબ્રોકર સાથે શેર ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાની જરૂર પડશે. તમારું ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરવા માટે તમારે ડૉક્યૂમેન્ટનો એક સેટ સબમિટ કરવાની જરૂર પડશે.

શેર બજાર ડિમેટ એકાઉન્ટ તમને કોઈપણ સમયગાળા માટે શેર ખરીદવા, વેચવા અને જાળવી રાખવામાં મદદ કરી શકે છે. તમારે એ પણ યાદ રાખવું જોઈએ કે તમને ડીપી (ડિપોઝિટરી પાર્ટીસિપન્ટ) સાથે ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાની પરવાનગી આપવામાં આવશે જે એનએસડીએલ (નેશનલ સિક્યોરિટીઝ ડિપોઝિટરી લિમિટેડ) અથવા સીડીએસએલ (સેન્ટ્રલ સિક્યોરિટીઝ ડિપોઝિટરી લિમિટેડ) અથવા આ બંને સંસ્થાઓ પાસે રજિસ્ટર્ડ છે.

ડિમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું?

ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાની પ્રક્રિયા ખૂબ જ સરળ છે. જો તમે આ એકાઉન્ટ શરૂ કરવામાં રસ ધરાવો છો, તો તમે નીચેના પગલાંનું પાલન કરવા માર્ગદર્શિકાનો ઉપયોગ કરી શકો છો:

– ડીપી અથવા ડિપોઝિટરી પાર્ટીસિપન્ટની પસંદગી કરવી

– ડિમેટ એકાઉન્ટખોલવાનું ફોર્મ રજૂ કરવું

– તમારા કેવાયસી નિયમોનું પાલનકરવું– તમારે તમારા ડૉક્યૂમેન્ટની સ્કૅન કરેલી કૉપી જેમ કે સરનામાનો પુરાવો, આવકનો પુરાવો, ઓળખના પુરાવા અને તમારા બેંક એકાઉન્ટના સ્ટેટમેન્ટની જરૂર પડશે.

– તમારી વેરિફિકેશન પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવામાં આવશે

– તમારે કોન્ટ્રેક્ટની નકલો પર હસ્તાક્ષર કરવા

– બીઓ આઈડી નંબર મેળવવો

ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે જરૂરી દસ્તાવેજો

1. તમારો પાસપોર્ટ, વિવિધ સેવાઓના બિલ, ડ્રાઇવિંગ લાઇસન્સ વગેરે જેવા સરનામાના પુરાવા.
2. તમારું આધાર કાર્ડ, પાસપોર્ટ, પાન કાર્ડ વગેરે જેવા ઓળખના પુરાવા.
3. પાન કાર્ડ
4. આવકનો પુરાવો જેમ કે આઇટીઆરની નકલ, પગારનો પુરાવો વગેરે.
5. રદ કરેલ (કેન્સલ કરેલ) ચેક જેવા બેંક એકાઉન્ટના પુરાવા
6.  ત્રણ પાસપોર્ટ સાઇઝના ફોટો

ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ખોલો

એકવાર તમે ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલ્યા પછીત્યારપછીના પગલામાં ટ્રેડિંગ અગાઉનું ખોલવાનું છે. ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ સાથે તમે શેરબજારમાં કોઈપણ શેર ખરીદી અને વેચી શકો છો. શેર ખરીદવા માટે તમારી પાસે ડિમેટ એકાઉન્ટ તેમજ ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ બંને હોવા જરૂરી છે.

તમારો યુઆઈએન મેળવો (યુનિક આઈન્ડેન્ટી નંબર)

છેલ્લે, તમારા યુઆઈએન મેળવવા. શેર બજારમાં ભાગ લેનાર તમામ વ્યક્તિનો ડેટાબેઝ બનાવવા સેબીએ દરેક રોકાણકાર અને ટ્રેડર માટે યુનિટ આઈડેન્ટી નંબર ફરજિયાત કર્યો છે. જો કે, જો તમે રૂપિયા 1 લાખ અથવા તેનાથી વધુની મૂડી સાથે ટ્રેડ કરી રહ્યા હોય તો તમારે યુઆઈએનની જરૂર પડશે.

સેકન્ડરી માર્કેટમાં ડિમેટ એકાઉન્ટ દ્વારા શેર ખરીદવું

જો તમે સેકન્ડરી માર્કેટમાં શેર ખરીદવા માંગો છો, તો તમારે ચોક્કસપણે તમારા બ્રોકર સાથે ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ખોલવાની જરૂર પડશે.માટે એકવાર તમે તમારા ટ્રેડ કર્યા પછી તમારા બ્રોકર તમને તેની પુષ્ટિ કરશે. એકવાર તે પૂર્ણ કર્યાંપછી, તમારા શેર સામાન્ય રીતે ટી+2 દિવસોમાં તમારા ડિમેટ એકાઉન્ટમાં દેખાશે. બાકીની પ્રક્રિયા સ્ટૉકબ્રોકર દ્વારા સંભાળવામાં આવે છે.

જો તમે પે–ઇન ડેટ પહેલાં કોઈપણ ચુકવણીની રકમ વગર સંપૂર્ણ રકમ ચૂકવો છો તો તમારા સ્ટૉકબ્રોકરને આ અંગે વાકેફ કરવાખૂબ જરૂરી છે  જેથી શેર તમારા ડિમેટ એકાઉન્ટમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવશે. તમારા તરફથી બાકી ચુકકવાની રકમના કિસ્સામાં તમારા સ્ટૉકબ્રોકર શેરના ટ્રાન્સફરને અટકાવી શકે છે.

ડિમટીરિયલાઇઝ્ડ સિક્યોરિટીઝની ખરીદી કરવી

પગલું 1: એક બ્રોકર પસંદ કરો જે સિક્યોરિટીઝની ખરીદીને સરળ બનાવી શકે છે

પગલું 2: બ્રોકરને ચુકવણી કરો જે પછી પે–ઇન ડે  ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશનને ચુકવણીની વ્યવસ્થા કરશે

પગલું 3: સિક્યોરિટીઝ પે–આઉટ ડે પર બ્રોકરના ક્લિયરિંગ એકાઉન્ટમાં જમા કરવામાં આવે છે

પગલું 4: બ્રોકર તેના ડિપોઝિટરી પાર્ટીસિપેટરી (ડીપી)ને ક્લિયરિંગ એકાઉન્ટને ડેબિટ કરવા અને તેને તમારા એકાઉન્ટમાં ક્રેડિટ કરવા માટે સૂચના આપશે

પગલું 5: ત્યારબાદ ડિપોઝિટરી ડીપીને શેરની ડિમટીરિયલાઇઝેશનની પુષ્ટિ કરશે. એકવાર આ પૂર્ણ થયા પછી, શેર હોલ્ડિંગમાં ક્રેડિટ રોકાણકારના એકાઉન્ટમાં ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે દેખાશે.

પગલું 6: તમને તમારા એકાઉન્ટમાં શેર પ્રાપ્ત થશે. ક્રેડિટ પ્રાપ્ત કરવા માટે જો તમે તમારા એકાઉન્ટ ખોલવા દરમિયાન કાયમી સૂચનો ન આપી હોય તો તમારે ડીપીને ‘રસીદ સૂચના‘ આપવાની જરૂર પડશે

ડિમટીરિયલાઇઝ્ડ સિક્યોરિટીઝનું વેચાણ કરવું:

પગલું 1: એક બ્રોકર પસંદ કરો અને એનએસડીએલ (નેશનલ સિક્યોરિટીઝ ડિપોઝિટરી લિમિટેડ) સાથે લિંક કરેલ શેરબજારમાં સિક્યોરિટીઝનું વેચાણ કરે છે.

પગલું 2: ડિપોઝિટરી સહભાગીને (ડીપી) તમારા એકાઉન્ટમાં વેચવામાં આવેલ સિક્યોરિટીઝની સંખ્યા સાથે ડેબિટ કરવા અને બ્રોકરના  ક્લિયરિંગ એકાઉન્ટને ક્રેડિટ કરવા માટે સૂચિત કરવાની જરૂર છે

પગલું 3: તમારે ડિલિવરી સૂચના સ્લિપનો ઉપયોગ કરીને તમારા ડિપોઝિટરી સહભાગી (ડીપી) ને ડિલિવરીને લગતી સૂચના મોકલવાની જરૂર છે (જો કે ઑનલાઇન ઑર્ડર એપ અથવા વેબ પોર્ટલ વગેરે દ્વારા પણ મોકલી શકાય છે).

પગલું 4: એકવાર વિનંતી મંજૂર થયા પછી ભૌતિક સ્વરૂપ (ફિઝીકલ)માં શેર પ્રમાણપત્રો મિટાવી દેવા આવશે અને ડિમટીરિયલાઇઝેશનની પુષ્ટિ ડિપોઝિટરીને મોકલવામાં આવશે

પગલું 5: બ્રોકર ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશનને ડિલિવરી માટે તેના ડીપીને સૂચના આપશે

પે–ઇન દિવસ

પગલું 6: તમને તમારી સિક્યોરિટીઝના વેચાણ માટે બ્રોકર પાસેથી ચુકવણી પ્રાપ્ત થશે

શું ડિમેટ એકાઉન્ટ વગર સ્ટૉક્સને એક્સચેન્જ કરવું શક્ય છે?

ટ્રેડિંગ ઇક્વિટીને શેરના વિતરણની જરૂર હોવાથી, શેર ખરીદવા  ડિમેટ એકાઉન્ટની જરૂર છે. ભૌતિક સ્વરૂપમાં સિક્યોરિટીઝ ખરીદવી અને વેચાણ કરવી તે એક  જટિલ છે. ડિમેટ એકાઉન્ટમાં એક્સચેન્જ કરતા લોકોની તુલનામાં, ફિઝીકલ શેરોમાં ટ્રેડિંગ કરનાર એજન્ટોની સંખ્યા તેમજ ફિઝીકલ શેરો ખરીદવામાં સક્ષમ રોકાણકારોની સંખ્યા નોંધપાત્ર રીતે ઓછી છે.

એક્સચેન્જ–ટ્રેડેડ ફંડ્સ, કરન્સી અથવા ડેરિવેટિવ્સ ટ્રેડ કરતી વખતે ઇન્વેસ્ટર (રોકાણકાર) પાસે ડિમેટ એકાઉન્ટ હોવું જરૂરી નથી. આ હકીકતને કારણે છે કે આ પ્રકારના ટ્રેડિંગને સ્ટૉક ડિસ્ટ્રિબ્યુશનની જરૂર નથી અને કૅશ સેટલ કરવામાં આવે છે.

શેર ફાળવણી  શું છે અને મારે તે કેટલું કરવાની જરૂર છે?

શેર એલોકેશન રોકાણકારોને તેમના ડિમેટ એકાઉન્ટ્સને તેમના ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ્સ સાથે જોડવામાં સક્ષમ બનાવે છે જે તેમને તાજેતરની ડીમેટ હોલ્ડિંગ્સ જાળવવાની મંજૂરી આપે છે. યુઝરના ડિમેટ એકાઉન્ટમાં બધા શેર એક જ વાર ફાળવી શકાય છે.  જ્યારે કોઈ ગ્રાહક બજારમાં શેર ખરીદે છે અથવા ઑફ–માર્કેટ ખરીદી કરે છે ત્યારે તેમના ડિમેટ એકાઉન્ટમાં જમા કરેલા શેરોને “ફાળવણી કરેલ શેર” વિકલ્પનો ઉપયોગ કરી ફાળવવામાં આવશે. તમે જેટલા ટ્રાન્ઝૅક્શન કરો છો એટલા વધારાના શેર ફાળવવાની જરૂર છે.

ડિમેટ એકાઉન્ટની ધારણા જે જાણવા જરૂરી છે

ચાલો ડિમેટ એકાઉન્ટ્સ સાથે સંકળાયેલા કેટલાક કીવર્ડ્સને જોઈએ જેથી તેઓ કેવી રીતે ઉપયોગમાં લેવાય છે તે વધુ સારી રીતે સમજીએ:

પાવર ઑફ અટૉર્ની

જ્યારે જરૂરી હોય ત્યારે ખાતાધારકો અન્ય વ્યક્તિગત પાવર ઑફ એટર્ની (પીઓએ) આપી શકે છે. આ પીઓએ વ્યક્તિને તેમના વતી એકાઉન્ટનું સંચાલન કરવાનો અધિકાર આપે છે.

કોર્પોરેટ ઍક્શન

કંપનીઓ દ્વારા તેમના રોકાણકારોના ફાયદા માટે બોનસ બ્રેક અને અધિકારોની જાહેરાત કરવામાં આવે છે. સેન્ટ્રલ ડિપોઝિટરી અને વિવિધ ડિપોઝિટરી સભ્યો તમામ તમામ શેરધારકો વિશેની માહિતીની સીધી ઍક્સેસ ધરાવે છે. આ દરેક પ્રવૃત્તિના ફાયદા તરત જ રોકાણકારના ડિમેટ એકાઉન્ટમાં દેખાય છે.

રોકાણ

વિવિધ નાણાંકીય વસ્તુઓમાં રોકાણ કરવા માટે એકલ ડિમેટ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. બોન્ડ્સ, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ, એક્સચેન્જ-ટ્રેડેડ ફંડ્સ, સ્ટૉક્સ અને સરકારી સિક્યોરિટીઝ આ સાધનોના ઉદાહરણો છે. ડિમેટ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ પ્રારંભિક જાહેર ઑફર (આઈપીઓ) અને વ્યવસ્થિત રોકાણ વ્યૂહરચનામાં રોકાણ કરવા માટે પણ કરી શકાય છે.

નામાંકન સુવિધા

ડિમેટ એકાઉન્ટ ચલાવતી વખતે વ્યક્તિગત રોકાણકારો કોઈ અન્ય વ્યક્તિને નૉમિની તરીકે નામ આપી શકે છે. તેનો અર્થ એ છે કે એકાઉન્ટ ધારકના મોચની સ્થિતિમાં તમામ એકાઉન્ટ હોલ્ડિંગ્સ અરજદાર સમક્ષ કરવામાં આવે છે, જે લાંબી અને અસુવિધાજનક પ્રક્રિયાને રોકે છે.

તારણ

હવે તમારી પાસે ડીમેટ એકાઉન્ટ દ્વારા શેર કેવી રીતે ખરીદવું તેની વિગતવાર સમજવાની જરૂર  છે. જો તમે હજી સુધી ડિમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવ્યું નથી તો એન્જલ તમને ખૂબ જ ઓછા સમયમાં  તે ખોલવામાં મદદ કરી શકે છે. તમને ફક્ત ન્યૂનતમ ડૉક્યૂમેન્ટેશન સબમિટ કરવા  કહેવામાં આવશે અને ટૂંક સમયમાં તમારી ઇન્વેસ્ટમેન્ટની યાત્રા શરૂ કરી શકશે.