ફૉરવર્ડ કોન્ટ્રેકમાં, એક ખરીદદાર અને વિક્રેતા ભવિષ્યના પ્રસંગને ધ્યાનમાં રાખી અગાઉથી નક્કી કરેલી કોઈ ચોક્કસ કિંમત પર કોઈ વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવા અથવા વેચવા માટે સંમત થાય છે. તેની વધતી જટિલતાને લીધે આ રોકાણનો અભિગમ સરેરાશ વ્યક્તિના પોર્ટફોલિયો માટે યોગ્ય ન હોઈ શકે. ફ્યુચર્સ કોન્ટ્રાક્ટ્સ અને ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ્સ બે અલગ વસ્તુ છે. કોઈપણ અન્ય સાથે ભ્રમિત હોવું જોઈએ નહીં. નીચેની બાબતો તેઓ શું છે તેની તેમજ કેટલાક ફાયદા અને નુકસાન વિશે વિચારવા માટે સમજાવવાની સુવિધા રજૂ કરે છે.
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રેક્ટ શું છે?
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ્સ ડેરિવેટિવ્સનો પેટાભાગ છે. એક ડેરિવેટિવ હોય તેવી કોન્ટ્રેક્ટની જવાબદારીનું મૂલ્ય તેના સંબંધ દ્વારા અંડરલાઈંગ સ્ટૉક અથવા સંપત્તિઓના એકત્રિકરણ દ્વારા નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે. ડેરિવેટિવમાં બે અથવા વધુ પક્ષકારો શામેલ હોઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, કોમોડિટીઝ, આંતરરાષ્ટ્રીય કરન્સી, સ્ટૉક માર્કેટ ઇન્ડાઇસિસ અને સિક્યોરિટીઝ વગેરે ડેરિવેટિવ્સ માટે આધાર તરીકે કાર્ય કરી શકે છે.
ખરીદનાર અને વિક્રેતા એક ફોરવર્ડ કોન્ટ્રેક્ટ તરીકે ઓળખાતા એગ્રિમેન્ટમાં પ્રવેશ કરે છે, જેમાં તેઓ ભવિષ્યમાં નિયત સમય અને તારીખે બંને પક્ષો દ્વારા પરસ્પર સંમત કિંમતે અંડરલાઈંગ સિક્યુરિટીઝ ખરીદવા અથવા વેચાણ કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે. “ફૉર્વર્ડ પ્રાઇસિંગ” શબ્દનો અર્થ આ ચોક્કસ કિંમતથી છે. આ કિંમત જોખમ–મુક્ત વ્યાજ દર સાથે વર્તમાન સ્થિતિની કિંમતને જોડીને આગળ વધારવામાં આવે છે.
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ ખરીદનાર લાંબી પોઝિશન ધરાવે છે, જ્યારે વિક્રેતા ટ્રાન્ઝૅક્શનમાં ટૂંકી પોઝિશન ધાર લે છે. ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રેક્ટમાં ભાગ લેનાર પક્ષો અંડરલાઈંગ ફંડની કિંમત નક્કી કરીને અણધાર્યાતાને ઘટાડવા માટે તેનો ઉપયોગ કરી શકે છે. આ ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રેક્ટની મુખ્ય ટેનેટ છે. ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ એ એક પ્રકારનું નાણાં સાધન છે જેનો ઉપયોગ આ રીતે અત્યંત સ્પર્ધાત્મક વાતાવરણ સાથે સંકળાયેલા જોખમોથી પોતાને સુરક્ષિત કરવા માટે કરી શકાય છે.
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ પાછળની પદ્ધતિઓ
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રેક્ટની ધારણાને ઉદાહરણ આપવા માટે એક પદ્ધતિ છે જે સ્પષ્ટ અને સૌથી મજબૂત સ્પષ્ટીકરણ રજૂ કરે છે. ચાલો ધારણા કરીએ કે કેળાના છોડના માલિક પાસે 400,000 ટન કેળા છે જે વ્યવસાયિક રીતે ત્રણ મહિનામાં ઉપલબ્ધ હશે. જો કે, બજારમાં કેલેની કિંમતમાં કેવી રીતે વધારો થશે તેની આગાહી કરવી અશક્ય છે.
જ્યારે પાકના વેચાણની વાત કરવામાં આવે છે ત્યારે કેળાના ઉત્પાદક તેને ખરીદનાર સાથે ફોર્વર્ડ એગ્રિન્ટ સાથે જોડાઈને પ્રતિ ટન અગાઉથી નક્કી કરાયેલ કિંમત મળશે. આ માટે તે ખાતરી કરી શકે છે.. ટ્રાન્ઝૅક્શનના સમયે કેળાની કિંમત બંને પક્ષો માટે પરિણામ નક્કી કરે છે. જો વેચાણ સમયે ટન દીઠ દરેક એગ્રિમેન્ટમાંમાં દર્શાવેલ દર સાથે મેળ ખાય તો કોન્ટ્રેક્ટ સંતોષજનક રીતે થાય છે.
આ શક્ય છે કે જ્યારે કોન્ટ્રાક્ટની સમયસીમા સમાપ્ત થઈ જાય, ત્યારે સ્પોટ પ્રાઈઝ એટલે કે હાજર ભાવ તેના પર સંમત થયા કરતાં વધુ રહેશે, આ કિસ્સામાં વિક્રેતા તફાવત માટે જવાબદાર રહેશે. જો ફોર્વડ પ્રાઈઝ એ સ્પોટ પ્રાઈઝ કરતાં વધુ હોય, તો ખરીદદાર કિંમતમાં તફાવત માટે વિક્રેતાને વળતર આપવા જવાબદાર છે. કોન્ટ્રેક્ટ એક્સપાયર થાય ત્યારે તમામ બાકી આઉટસ્ટેન્ડિંગ ઈશ્યુના સમાપનની સ્થિતિમાં શરતોનું અનુસાર એ ઉકેલવા જરૂરી છે.
દરેક ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રેક્ટમાં તેમના પોતાના ખાસ નિયમોની ક્ષમતા રહેલી છે. આ એવા ડેરિવેટિવ્સ એક્સચેન્જ પરના સ્ટૉક્સ ટ્રેડ કરવામાં આવતા નથી. તેના બદલે, તેમના કાઉન્ટરના ઓવર–ટ્રાન્ઝૅક્શન માનવામાં આવે છે.
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટમાં ચુકવણી ડિલિવરીના આધારે અથવા કૅશના આધારે બે રીતે થઈ શકે છે. જો કોન્ટ્રેક્ટ ડિલિવરી માટે જરૂરી હોય તો વિક્રેતાને કોઈપણ વસ્તુ અથવા સંપત્તિ ખરીદનારને ટ્રાન્ઝૅક્શનના ખાસ સ્થિતિ માટે જવાબદારી ધરાવતા રહેશે. જ્યારે ડીલ કરવામાં આવે છે ત્યારે બંને પક્ષો નાણાંની આપ-લે કરે છે. જ્યારે ચુકવણીની પદ્ધતિ તરીકે રોકડનો ઉપયોગ કરીકોન્ટ્રેક્ટ ઉકેલવામાં આવે છે ત્યારે ખરીદદાર હજુ પણ સેટલમેન્ટની તારીખે ચુકવણી કરવાની જવાબદારી છે, પરંતુ કોઈ ફિઝીકલ એસેટ્સની આપ-લે કરવામાં આવતી નથી.
ફોર્વડ કોન્ટ્રેક્ટને શા માટે અમલમાં મૂકવો?
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટમાં પ્રવેશ કરતી વખતે વિક્રેતા કોઈ ચોક્કસ વસ્તુની કિંમત “લૉક ઇન” કરવાનું શક્ય છે. તેમાં ઘણા ફાયદા રહેલા છે. આ તમને જોખમ ઘટાડવા માટે ગેરંટી આપે છે કે તમે તમારા લક્ષ્યાંક તરીકે દર્શાવેલી કિંમત પર કોમોડિટી વેચવા માટે સ્વતંત્ર રહેશો.
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ પર હસ્તાક્ષર કરવાથી ખરીદનારને કિંમત લૉક કરવાની પદ્ધતિ તરીકે પણ કાર્ય કરી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો તમે અનાનાસના જ્યુસની ફર્મ ચલાવો છો, તો ફોરવર્ડ કૉન્ટ્રાક્ટ તમારા માટે અગાઉથી નક્કી કરેલી કિંમત પર તમને અનાનાસનો પુરવઠો પ્રાપ્ત કરવાનું તમારા માટે શક્ય બનાવી શકાય છે, જે તમને અનાનાના રસ ઉત્પન્ન કરવાની મંજૂરી આપશે. ખર્ચ સંચાલન અને ભવિષ્યની આવકની આગાહી બંનેને આ માહિતીથી લાભ થઈ શકે છે.
ખરીદનાર અને વિક્રેતાના બંનેના દ્રષ્ટિકોણથી, તેનો ઉદ્દેશ કિંમતના વધઘટ સામે અને કિંમતની સ્થિરતાની કેટલીક સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા સુરક્ષા પ્રદાન કરવાનો છે. તેને કારણે, ફૉરવર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ્સને ચોક્કસ અનુમાનિત રોકાણો માનવામાં આવે છે, કારણ કે સંપૂર્ણ ચોક્કસતા સાથે અપેક્ષા રાખવી અશક્ય છે કે જેમાં કોઈ વસ્તુ અથવા સંપત્તિના સંગ્રહ માટે કિંમતોને લગતા કોન્ટ્રેક્ટની અવધિ દરમિયાન બદલાશે.
તેના પરિણામે, ફોરવર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ્સનો ઉપયોગ ઘઉં, સોના, પશુ અને વિદેશી ચલણમાં અસ્થિરતા જેવી બાબતનું યોગ્ય સંકલન કરવું એ સૌથી સામાન્ય બને છે.
ફ્યુચર્સ સામે ફૉરવર્ડ કૉન્ટ્રાક્ટ્સ
ફ્યુચર્સ કોન્ટ્રાક્ટ્સ એક અન્ય પ્રકારના ડેરિવેટિવ છે, જો કે તેઓ ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ્સથી અલગ હોય છે. તેઓ ભવિષ્યમાં કોઈ પણ સમયે પૂર્વનિર્ધારિત કિંમત પર સંપત્તિની ખરીદી અથવા વેચાણ પર એગ્રિમેન્ટ કરવાનું પણ શક્ય બનાવે છે. તે મુખ્યત્વે ત્રણ વિશિષ્ટ લાક્ષણિકતા દ્વારા ફોરવર્ડ કોન્ટ્રેક્ટથી ખાસ છે.
- કોન્ટ્રેક્ટ પૂરો થવાના બદલે બધાને એક વખત સેટલ કરવામાં આવે છે, આ પ્રક્રિયા દરરોજ થાય છે.
- એક્સચેન્જનો ઉપયોગ ફ્યુચર્સ કોન્ટ્રેક્ટને ટ્રેડ કરવા માટે કરવામાં આવે છે.
- ફ્યુચર્સ કોન્ટ્રાક્ટ્સ કસ્ટમાઇઝેશનને આધિન નથી કારણ કે તે સ્ટાન્ડર્ડાઇઝ કરવામાં આવે છે.
અન્ય નોંધપાત્ર વિશિષ્ટતા એ રિસ્ક મેનેજમેન્ટ માટે હાઉસ એપ્રોચસ્પષ્ટ કરવાનો છે. એક ક્લિયરિંગ હાઉસ ઇન્વેસ્ટમેન્ટ ટ્રાન્ઝૅક્શનમાં વચ્ચે જ કાર્ય કરે છે, જે ખરીદદાર અને વિક્રેતાને એકસાથે લાવે છે. કોન્ટ્રેક્ટ યોગ્ય રીતે ઉકેલવામાં આવે છે તેની ખાતરી કરવા માટે જવાબદાર હોય છે.
ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટ્સથી વિપરીત, ફ્યુચર્સ કોન્ટ્રાક્ટ્સને ક્લિયરિંગ હાઉસ દ્વારા ક્લિયર કરવું આવશ્યક છે. તેને અન્ય રીતે મૂકવા બંને પક્ષકારો ફૉર્વર્ડ કોન્ટ્રાક્ટમાં ભાગ લેતા ક્રેડિટ યોગ્યતાની હદ વધુ હોય છે.
તારણ
જ્યારે કોમોડિટી બજારો અને અન્ય રોકાણ વિકલ્પો સાથે જોડાયેલી કિંમતના વધઘટના જોખમને ઘટાડવામાં મદદરૂપ બને છે., ત્યારે ફોર્વર્ડ કોન્ટ્રેક્ટ વિક્રેતા અને ખરીદદારો બંને માટે લાભદાયી હોઈ શકે છે. કાઉન્ટર પર વધારે રોકાણો હોવાને કારણે, તેઓ ઘણીવાર શામેલ બંને પક્ષો માટે ઉચ્ચ સ્તરનું જોખમ ધરાવે છે. જોકે તે તુલના કરી શકાય છે, પરંતુ તમારે તેમને ફ્યુચર કોન્ટ્રેક્ટ સાથે મિશ્રિત કરવું જોઈએ નહીં.
